Не надо писать законы золотыми буквами, просто нужны качественные, хорошо продуманные законы…

ОО "Институт общественного анализа" на протяжении десяти лет занимается мониторингом судебных заседаний в судах Кыргызской Республики. Мониторинг дел мы проводили не только по своей инициативе, но к нам еще и обращались граждане с просьбой провести мониторинг их процесса в суде. Помимо опубликования результатов мониторинга на нашем сайте "KOOM.KG" мы также обращались с различными запросами и жалобами в соответствующие госорганы с просьбой принять меры или обратить внимание на нарушения права. Об одном таком случае хочется рассказать поподробнее. Это дело мы мониторили в суде и рассказывали о нем на нашем сайте. Изучение и анализ данного дела привел нас к тому, что нужно было обратиться в Конституционную палату Верховного суда Кыргызской Республики.  Основанием для обращения в Конституционную палату ВС КР стали фактические обстоятельства, с которыми столкнулись граждане при осуществлении защиты своих конституционных прав и интересов по уголовному делу. В ходатайстве был описан фрагмент уголовного судопроизводства, где граждане хотели воспользоваться своим правом на судебную защиту и ходатайствовали перед судом, однако норма нового УПК КР ограничила их в этом праве.

Основанием к обращению с ходатайством послужила обнаружившаяся неопределенность в вопросе о том, соответствует ли часть 3 статьи 290 Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики от 2 февраля 2017 года № 20  следующего содержания: В случае установления в ходе судебного разбирательства подозрения в совершении обвиняемым более тяжкого преступления судья по ходатайству прокурора передает дело для составления нового обвинительного акта по новому обвинению или изменении квалификации обвинения, противоречащими абзацам первой и второй части 2, части 3 статьи 16, части 1, пункту 8 части 5 статьи 20,  части 1, 2, статьи 40 Конституции Кыргызской Республики. Эта норма ограничивает участников процесса на право обращения в суд, право на судебную защиту посредством ходатайства о возвращении уголовного дела для восполнения пробелов досудебного производства.

Была описана судебная практика при рассмотрении уголовного дела по существу для того, чтобы показать, где и как нарушаются конституционные права граждан.

14 сентября 2020 года Ленинский районный суд г. Бишкек вынес постановление об отказе в удовлетворении ходатайства потерпевших Чокоевой Г. А. и Чокоевой Э. А. о возвращении дела для восполнения пробелов досудебного производства.

Суд мотивировал свой отказ тем, что действующий УПК Кыргызской Республики предусматривает возвращение уголовного дела для восполнения пробелов досудебного производства только по ходатайству прокурора. А прокурор в судебном заседании возражала против передачи дела для составления нового обвинительного акта по новому обвинению или изменении квалификации обвинения.

Согласно части 3 статьи 290 УПК Кыргызской Республики:

3. В случае установления в ходе судебного разбирательства подозрения в совершении обвиняемым более тяжкого преступления судья по ходатайству прокурора передает дело для составления нового обвинительного акта по новому обвинению или изменении квалификации обвинения. После выполнения прокурором указанных действий судебное разбирательство продолжается.

Данная норма нового Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики противоречит принципам и задачам уголовного судопроизводства и нарушает гарантируемые Конституцией Кыргызской Республики права граждан потерпевших.

Потерпевшим в уголовном судопроизводстве в соответствии со статьей 41 УПК КР является физическое или юридическое лицо, которому преступлением либо проступком причинен физический, моральный или материальный ущерб.

Основная цель участия потерпевшего в производстве по уголовному делу – это восстановление нарушенных преступлением гражданских прав и возмещение причиненного преступлением ущерба. Для достижения этой цели потерпевшему необходимы процессуальные полномочия,  которые бы позволяли ему эффективно бороться за достижение своей основной цели в процессе. Законодатель, давая возможность потерпевшему участвовать в уголовном судопроизводстве, обеспечивает ему главную гарантию защиты нарушенных преступлением прав, а наделяя потерпевшего процессуальными правами - гарантирует достижение целей участия потерпевшего в производстве по уголовным делам.

Прокурор в судебном заседании  поддерживает перед судом государственное обвинение по всем уголовным делам и делам о проступках и защищает интересы государства и общества. Однако прокурор не всегда защищает интересы потерпевшего, который пострадал от действий преступников. И если прокурор в силу своего профессионализма, или по какой либо другой причине не захочет ходатайствовать о передаче дела для составления нового обвинительного акта по новому обвинению или изменении квалификации обвинения, то это право должно быть у потерпевшего как частного обвинителя. Данное право было предусмотрено в старой редакции УПК КР от 1999 года в статье 264:

 В случае изменения обвинения в судебном заседании на более тяжкое или существенно отличающееся от предъявленного обвинения, необходимости привлечения к ответственности других соучастников преступления, а также восполнения иных пробелов следствия прокурор обязан, а потерпевшие и иные участники процесса вправе заявить ходатайство о передаче дела для производства следственных действий. Судья, рассмотрев ходатайство, вправе своим постановлением возвратить дело прокурору либо отклонить ходатайство и продолжить судебное разбирательство.

То есть потерпевшие, и иные участники процесса имели право заявить ходатайство о передаче дела для производства следственных действий.

Потерпевший, как никто иной больше заинтересован в установлении всех причастных к преступлению, и привлечению их к уголовной ответственности. Для возвращения уголовного дела прокурору нужны веские основания, которые могут быть предоставлены не каждым участником уголовного судопроизводства. Но ограничивать потерпевшего и других участников в праве ходатайствовать перед судом, только за то что в основном потерпевшие не обладают достаточными юридическими знаниями и опытом, профессионализмом является дискриминацией и нарушает нормы части 2 статьи 16 Конституции КР, где сказано:

Кыргызская Республика уважает и обеспечивает всем лицам, находящимся в пределах ее территории и под ее юрисдикцией, права и свободы человека.

Никто не может подвергаться дискриминации по признаку пола, расы, языка, инвалидности, этнической принадлежности, вероисповедания, возраста, политических или иных убеждений, образования, происхождения, имущественного или иного положения, а также других обстоятельств.

То есть у потерпевших и иных участников дела, нет даже возможности поставить перед судом вопрос о возвращении уголовного дела для восполнения пробелов досудебного производства. Нет возможности в открытом судебном заседании предоставить суду все факты, которые, по их мнению, являются основанием для возвращения уголовного дела прокурору. Законодатель не учел, что в конечном итоге только суд, рассмотрев все доводы за и против, решает  вопрос о возвращении уголовного дела прокурору.

Законодатель, принимая вышеуказанную норму, ограничил даже право обращения к суду за защитой нарушенных прав, тем самым нарушив гарантированные  Конституцией Кыргызской Республики права потерпевших и иных участников уголовного процесса на равенство в правах.

Согласно части 3 статьи 16  Конституции КР:

В Кыргызской Республике все равны перед законом и судом.

Эта норма также отражена в Уголовно-процессуальном кодексе Кыргызской Республики в статье 283  Равенство прав сторон в судебном разбирательстве:

Обвинитель, защитник, а также потерпевший, лицо, ответственное за возмещение материального ущерба и (или) морального вреда, пользуются равными правами на заявление отводов и ходатайств, представление доказательств, участие в их исследовании, выступление в судебных прениях, а также на участие в рассмотрении всех вопросов, возникающих при судебном разбирательстве дела.

  С введением в действие 1 января 2019 года нового Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики, как показывает вышеописанный случай, законодатель лишил процессуального права обращения к суду с ходатайством о возвращении уголовного дела для восполнения пробелов досудебного производства, как потерпевших, так и иных участников уголовного процесса,  делегировав это право обращения только прокурору.

Законодатели принимая данную норму УПК КР также нарушили часть 1 статьи 20 Конституции КР где говорится:

В Кыргызской Республике не должны приниматься законы, отменяющие или умаляющие права и свободы человека и гражданина.

В этой же статье 20 пункте 8 части 5 Конституции КР указано:

Не подлежит никакому ограничению установленное настоящей Конституцией право на судебную защиту.

То есть право обратиться в суд с заявлением, чтобы защитить свои права не должно быть ограничено. Эта возможность является важной формой реализации обеспечения и соблюдения юридических гарантий в уголовном процессе, законности и обоснованности выполнения требований Конституции КР, закрепившей абсолютный характер права на судебную защиту.

По своей юридической природе и согласно Конституции, право на судебную защиту относится к основным неотчуждаемым правам и свободам человека и одновременно выступает гарантией всех других прав и свобод.

Часть 1 статьи 40 Конституции КР гласит, что каждому гарантируется судебная защита его прав и свобод, предусмотренных настоящей Конституцией, законами, международными договорами, участницей которых является Кыргызская Республика, общепризнанными принципами и нормами международного права.

Судебная защита является универсальным правовым средством государственной защиты прав и свобод человека и гражданина, выполняющим обеспечительно-восстановительную функцию в отношении всех других конституционных прав и свобод.  Судебная защита предполагает гарантии эффективного восстановления прав посредством законодательно закрепленных организационно-правовых и процессуальных форм.

Согласно статье 6 Конституции КР: Вступившие в установленном законом порядке в силу международные договоры, участницей которых является Кыргызская Республика, а также общепризнанные принципы и нормы международного права являются составной частью правовой системы Кыргызской Республики.

То есть также каждому гражданину гарантируется судебная защита его прав и свобод, нормами международного права.

 Статья 8 и 29 Всеобщей декларации прав человека гласит:

"Каждый человек имеет право на эффективное восстановление в  правах компетентными  национальными  судами  в  случаях нарушения его основных прав, предоставленных ему конституцией или законом…

При осуществлении своих прав и  свобод  каждый  человек  должен подвергаться только таким ограничениям,  какие установлены законом исключительно с целью обеспечения должного признания  и  уважения  прав  и свобод других и удовлетворения справедливых требований морали,  общественного порядка и общего благосостояния в демократическом обществе".

Такие же принципы указаны в подпункте "а" пункте 2, части 3 статьи 2, части 1 статьи 14 Международного пакта о гражданских и политических правах:

"Каждое участвующее в настоящем Пакте Государство обязуется:

a) обеспечить любому лицу, права и свободы которого, признаваемые в настоящем Пакте, нарушены, эффективное средство правовой защиты, даже если это нарушение было совершено лицами, действовавшими в официальном качестве;…

Все лица равны перед судами и трибуналами. Каждый имеет право при рассмотрении любого уголовного обвинения, предъявляемого ему, или при определении его прав и обязанностей в каком-либо гражданском процессе, на справедливое и публичное разбирательство дела компетентным, независимым и беспристрастным судом, созданным на основании закона".

Согласно этим международным нормам права, государство обязано обеспечить полное осуществление права на судебную защиту, которая должна быть справедливой, компетентной и эффективной.

Таким образом, оспариваемые положения части 3 статьи 290 Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики, которые лишают граждан потерпевших и иных лиц права ходатайствовать о возвращении дела для восполнения пробелов досудебного производства ограничивают основные конституционные права человека и противоречит абзацам первой и второй части 2, части 3 статьи 16, части 1, пункту 8 части 5 статьи 20,  части 1 статьи 40 Конституции Кыргызской Республики.

Здесь речь идет не о правильности применения судами данной нормы. Речь о том, что эта норма ограничила круг участников процесса, которые вправе обратиться с таким ходатайством к суду.

27 октября 2020 года мы обратились в Конституционную палату Верховного суда Кыргызской Республики с ходатайством о признании части 3 статьи 290 Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики от 2 февраля 2017 года № 20 противоречащими абзацам первой и второй части 2, части 3 статьи 16, части 1, пункту 8 части 5 статьи 20,  части 1, 2, статьи 40 Конституции Кыргызской Республики.

9 декабря 2020 года определением коллегии судей Конституционной палаты Верховного суда Кыргызской Республики в составе: Жумабаева Л. П., Кыдырбаева К. Дж., Саалаева Ж. И. было отказано в принятии к производству ходатайства Чокоевой Э. А., Чокоевой Г. А., Молдали уулу Н., Рыскуловой А. Р., Омуркул уулу У. о проверке конституционности части 3 статьи 290 Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики.

Не согласившись с определением коллегии судей от 9 декабря 2020 года, Рыскулова А.Р., Омуркул уулу У. 18 декабря 2020 года обратились с жалобой в Конституционную палату Верховного суда Кыргызской Республики.

1 февраля 2021 года Конституционная палата Верховного суда Кыргызской Республики в составе: председательствующего Дуйшеева К.А., судей Бобукеевой М.Р., Жумабаева Л.П., Касымалиева М.Ш., Кыдырбаева К.Дж., Осконбаева Э.Ж., Саалаева Ж.И., Шаршеналиева Ж.А., при секретаре Лобановой Ж. А. вынесла постановление - удовлетворить жалобу Рыскуловой Алины Руслановны, Омуркул уулу Улана об отмене определения коллегии судей Конституционной палаты Верховного суда Кыргызской Республики «Об отказе в принятии к  производству ходатайства Чокоевой Э.А., Чокоевой Г.А., Молдали уулу Н., Рыскуловой А.Р., Омуркул уулу У. о проверке конституционности части 3 статьи 290 Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики от 9 декабря 2020 года. Принять к производству ходатайство Чокоевой Э.А., Чокоевой Г.А., Молдали уулу Н., Рыскуловой А.Р., Омуркул уулу У. о проверке конституционности части 3 статьи 290 Уголовно-процессуального кодекса Кыргызской Республики.

Мы были признаны обращающейся стороной конституционного судопроизводства. С нами была проведена встреча, разъяснены процессуальные права и обязанности, проведен опрос по вопросам, касающимся подготовки дела к судебному разбирательству. Были получены по данному вопросу правовые позиции соответствующих госорганов: Верховного суда КР; Генеральной прокуратуры КР; ГКНБ КР; МВД КР; Министерства юстиции КР. Позиция большинства госорганов совпадала с нашим мнением.

Однако ситуация у нас в стране изменилась. Была принята новая Конституция КР. В связи с этим с Конституционной палаты ВС КР к нам пришло письмо с просьбой внести дополнительное ходатайство об уточнении наших требований и информацией о том, что рассмотрение данного ходатайства было перенесено на неопределённый срок…

 P. S. Каждая вновь пришедшая власть начинает реформу с принятия новых законов. В проекте нового УПК КР в части 3 статьи 299 прописано, что "… прокурор обязан, а потерпевшие и иные участники процесса вправе заявить ходатайство о возвращении дела прокурору, для производства следственных действий и составления нового обвинительного акта по новому обвинению или изменении квалификации обвинения".

Если со временем будет принят новый УПК КР то и отпадет надобность нашего ходатайства. 

Мыйзамдарды алтын тамгалар менен жазуунун кажети жок, болгону сапаттуу, терең ойлонулган мыйзамдар керек ...

"Коомдук  иликтоо  институту" коомдук бирикмеси он жылдан бери Кыргыз Республикасынын сотторундагы соттук отурумдарды көзөмөлдөп келет. Биз өз демилгебиз менен гана эмес, жарандар сот процесстерине көз салып туруу өтүнүчү менен кайрылышат. Мониторингдин жыйынтыгын "KOOM.KG" сайтыбызга жарыялагандан тышкары, тиешелүү мамлекеттик органдарга чара көрүү же мыйзам бузууларга көңүл буруу өтүнүчү менен ар кандай өтүнүчтөрдү жана даттанууларды жөнөттүк. Ушундай бир иш жөнүндө кененирээк айтып кетким келет. Бул ишти сотто көзөмөлдөп, сайтыбызда айтып чыктык. Бул ишти иликтөө жана талдоо бизди Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Конституциялык палатасына кайрылуу керек экендигине алып келди. Кыргыз Республикасынын Жогорку Сотунун Конституциялык палатасына кайрылууга жарандар кылмыш ишин козгоодо конституциялык укуктарын жана кызыкчылыктарын коргоодо туш болгон фактылык жагдайлар негиз болгон. Кайрылууда жарандар соттук коргонуу укугунан пайдаланууну каалаган жана сотко кайрылган кылмыш ишинин үзүндүсү сүрөттөлгөн, бирок Кыргыз Республикасынын жаңы Жазык-процесстик кодексинин эрежеси аларды ушул укук менен чектеген.

Өтүнүч келтирүүгө Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин 2017-жылдын 2-февралындагы №20 290-беренесинин 3-бөлүгү төмөнкүдөй мазмундагы белгисиздик негиз болгон: Эгерде сот жараяны учурунда айыпталуучунун кыйла оор кылмыш жасагандыгы жөнүндө шектенүү аныкталса, судья прокурордун талабы боюнча ишти жаңы айыптоо боюнча жаңы айыптоо корутундусун түзүүгө же айыптоонун квалификациясын өзгөртүүгө жиберет, Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 40-беренесинин 2-бөлүгүнүн 1 жана 2-абзацтарына, 16-берененин 3-бөлүгүнө, 1-бөлүгүнө, 20-берененин 5-бөлүгүнүн 8-пунктуна, 1, 2-бөлүктөрүнө каршы келет. Бул эреже процесстин катышуучуларын сотко кайрылуу укугун, сотко чейинки өндүрүштөгү боштуктарды толтуруу үчүн кылмыш ишин кайтарып берүү өтүнүчү менен соттук коргоо укугун чектейт. Соттук практикада жарандардын конституциялык укуктары кайда жана кантип бузулуп жаткандыгын көрсөтүү максатында кылмыш ишин маңызы боюнча кароодо сүрөттөлгөн.

2020-жылдын 14-сентябрында Бишкек шаарынын Ленин райондук соту жабырлануучулар Г.А.Чокоева менен Э.Чокоеванын сотко чейинки өндүрүштөгү боштуктарды толтуруу үчүн ишти кайтарып берүү жөнүндө арызын канааттандыруудан баш тартуу жөнүндө чечим чыгарган.

Сот анын баш тартуусуна Кыргыз Республикасынын учурдагы Жазык-процессуалдык кодексинде кылмыш ишин кайра кароо жана сотко чейинки өндүрүштөгү боштуктарды толтуруу үчүн прокурордун талабы боюнча гана жол берилгендиги негиз болгон. Сот отурумунда прокурор жаңы айыптоо боюнча жаңы айыптоо корутундусун түзүү же айыптоо квалификациясын өзгөртүү үчүн ишти башка жакка өткөрүп берүүгө каршы болду.

Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин 290-беренесинин 3-бөлүгүнө ылайык:

3.Эгерде сот жараяны учурунда айыпталуучунун кыйла оор кылмыш жасагандыгы жөнүндө шектенүү аныкталса, судья прокурордун талабы боюнча ишти жаңы айыптоо боюнча жаңы айыптоо корутундусун түзүүгө же айыптоонун квалификациясын өзгөртүүгө жиберет. Прокурор бул аракеттерди жасаган соң, сот процесси улантылат.

Кыргыз Республикасынын жаңы Жазык-процессуалдык кодексинин бул жобосу жазык сот өндүрүшүнүн принциптерине жана максаттарына карама-каршы келет жана Кыргыз Республикасынын Конституциясы тарабынан кепилденген жабырлануучулардын жарандарынын укуктарын бузат.

Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин 41-беренесине ылайык кылмыш ишин козгоодо жабырлануучу - кылмыш же терс иш-аракеттердин натыйжасында физикалык, моралдык же материалдык зыян тарткан жеке же юридикалык жак.

Жабырлануучунун жазык сот өндүрүшүнө катышуусунун негизги максаты - кылмыш тарабынан бузулган жарандык укуктарды калыбына келтирүү жана кылмыш менен келтирилген зыяндын ордун толтуруу. Бул максатка жетүү үчүн жабырлануучуга процессте өзүнүн негизги максатына жетүү үчүн натыйжалуу күрөшүүгө мүмкүндүк берген процесстик ыйгарым укуктар керек. Мыйзам чыгаруучу жабырлануучуга жазык сот ишине катышуу мүмкүнчүлүгүн берип, ага кылмыш тарабынан бузулган укуктарды коргоонун негизги кепилдигин берет, жана жабырлануучуга процесстик укуктарды берүү менен, ал жабырлануучунун жазык процесстерине катышуу максаттарына жетүүсүн кепилдейт.

Сот отурумунда прокурор бардык кылмыш иштери жана кызматтык жосунсуз жоруктар боюнча сот алдында мамлекеттик айыптоону колдойт жана мамлекеттин жана коомдун кызыкчылыктарын коргойт. Бирок, прокурор кылмышкерлердин аракеттеринен жабыр тарткан жабырлануучунун кызыкчылыгын дайыма эле коргой бербейт. Эгерде прокурор өзүнүн кесипкөйлүгүнөн улам же башка себептерден улам жаңы айыптоо боюнча жаңы айыптоо корутундусун түзүү же айыптоо квалификациясын өзгөртүү үчүн ишти өткөрүп берүү жөнүндө арыз бергиси келбесе, анда жабырлануучу катары жеке айыптоочу мындай укукка ээ болушу керек. Бул укук Кыргыз Республикасынын 1999-жылдагы Жазык-процесстик кодексинин эски редакциясында 264-беренесинде каралган:

Сот отурумунда коюлган айып кыйла оор болуп, же коюлган айыптан кыйла айырмаланып өзгөрүлгөн учурда, башка шериктерин жоопко тартуу зарылдыгы, ошондой эле тергөө ишиндеги башка кемчиликтерди толтуруу үчүн прокурор милдеттүү, ал эми жабырлануучулар жана процесстин башка катышуучулары ишти тергөө аракеттерине өткөрүп берүү жөнүндө өтүнүч келтирүүгө укуктуу. ... Судья өтүнүчтү карап чыгып, өзүнүн чечими менен ишти прокурорго кайтарып берүүгө же өтүнүчтү четке кагып, сот ишин улантууга укуктуу.

Башкача айтканда, жабырлануучулар жана процесстин башка катышуучулары ишти тергөө аракеттерин жүргүзүү үчүн өткөрүп берүү жөнүндө өтүнүч келтирүүгө укуктуу болгон.

Жабырлануучу, башкалар сыяктуу эле, кылмышка тиешеси бар адамдардын бардыгын аныктап, аларды жоопко тартууга көбүрөөк кызыкдар. Кылмыш ишин кайтарып берүү үчүн прокурорго жүйөөлүү себептер керек, аларды кылмыш процессинин ар бир катышуучусу бере албайт. Бирок жабырлануучуну жана башка катышуучуларды сотко кайрылуу укугун чектөө, жалпысынан жабырлануучулардын жетиштүү юридикалык билими жана тажрыйбасы жок болгондуктан, кесипкөйлүк басмырлоо болуп саналат жана Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 16-беренесинин 2-бөлүгүнүн ченемдерин бузат.

Кыргыз Республикасы өз аймагындагы жана анын юрисдикциясындагы бардык адамдардын укуктары менен эркиндиктерин  урматтайт жана камсыз кылат.

Эч кимди жынысына, расасына, тилине, майыптыгына, улутуна, динине, жашына, саясий же башка көз карашына, билимине, тегине, мүлкүнө же башка абалына жана башка жагдайларына байланыштуу басмырлоого  болбойт.

Башкача айтканда, жабырлануучулар жана иштин башка катышуучулары сотко чейин сотко чейинки өндүрүштөгү боштуктарды толтуруу үчүн кылмыш ишин кайра кайтаруу маселесин көтөрүүгө мүмкүнчүлүгү жок. Ачык сот отурумунда, алардын пикири боюнча, кылмыш ишин прокурорго кайтарып берүүгө негиз болгон бардык фактыларды сотко берүү мүмкүн эмес. Мыйзам чыгаруучу, соттун акыры, бардык жүйөлөрүн карап, каршы чыгып, кылмыш ишин прокурорго кайтаруу жөнүндө чечим кабыл алгандыгын эске алган жок.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 16-беренесинин 3-бөлүгүнө ылайык:

Кыргыз Республикасында мыйзам жана сот алдында бардыгы бирдей.

Бул норма Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин 283-беренесинде, сот өндүрүшүндө тараптардын укуктарынын теңдиги:

Прокурор, жактоочу, ошондой эле жабырлануучу, келтирилген материалдык зыяндын жана (же) моралдык зыяндын ордун толтурууга жооптуу адам, баш тартуу жана өтүнүч келтирүү, далилдерди келтирүү үчүн бирдей укуктардан пайдаланышат, алардын изилдөөлөрүнө катышуу, сот отурумдарында сөз сүйлөө, ошондой эле ишти кароодо келип чыккан бардык маселелерди кароого катышуу.

Жогоруда баяндалган иштен көрүнүп тургандай, 2019-жылдын 1-январында Кыргыз Республикасынын жаңы Жазык-процесстик кодекси күчүнө кириши менен, мыйзам чыгаруучу кемчиликтерди толтуруу үчүн кылмыш ишин кайтарып берүү өтүнүчү менен сотко кайрылуу процессуалдык укугунан ажыратылды. сотко чейинки процессте, жабырлануучулар үчүн дагы, кылмыш процессинин башка катышуучулары дагы, ушул даттануу укугун прокурорго гана өткөрүп берет.

Мыйзам чыгаруучулар, Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин ушул жобосун кабыл алып, Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 20-беренесинин 1-бөлүгүн дагы ошол жерде бузушкан.

Кыргыз Республикасы адамдын жана жарандын укуктарын жана эркиндиктерин жокко чыгаруучу же төмөндөтүүчү мыйзамдарды кабыл албашы керек.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын ушул эле 20-беренесинин 5-бөлүгүнүн 8-пунктунда:

Ушул Конституция менен белгиленген соттук коргоого укук эч кандай чектөөгө жатпайт.

Башкача айтканда, өз укуктарын коргоо үчүн арыз менен сотко кайрылуу укугу чектелбеши керек. Бул мүмкүнчүлүк сот процессинде укуктук кепилдиктерди камсыз кылууну жана сактоону, Кыргыз Республикасынын Конституциясынын талаптарын аткаруунун мыйзамдуулугун жана негиздүүлүгүн жүзөгө ашыруунун маанилүү формасы болуп саналат, бул соттук коргоого укуктун абсолюттук мүнөзүн бекиткен.

Өзүнүн укуктук мүнөзү боюнча жана Конституцияга ылайык, соттук коргоо укугу адамдын ажырагыс негизги укуктарын жана эркиндиктерин билдирет жана ошол эле учурда башка бардык укуктар менен эркиндиктердин кепилдиги катары чыгат.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 40-беренесинин 1-бөлүгүндө, ар бир адам ушул Конституцияда, мыйзамдарда, Кыргыз Республикасы катышкан эл аралык келишимдерде, жалпыга таанылган эл аралык принциптерде жана ченемдерде каралган өзүнүн укуктары менен эркиндиктерин сот тарабынан коргоого кепилденген деп айтылат.

Соттук коргоо - бул бардык башка конституциялык укуктарга жана эркиндиктерге карата убактылуу жана калыбына келтирүүчү функцияны аткарган, адамдын жана жарандын укуктары менен эркиндиктерин мамлекеттик коргоонун универсалдуу укуктук каражаты. Соттук коргоо, мыйзамдуу бекитилген уюштуруучулук, укуктук жана процесстик формалар аркылуу укуктарды натыйжалуу калыбына келтирүү кепилдиктерин болжолдойт.

Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 6-беренесине ылайык: Кыргыз Республикасы катышкан мыйзамдарда белгиленген тартипте күчүнө кирген эл аралык келишимдер, ошондой эле эл аралык укуктун жалпы таанылган принциптери жана ченемдери ажырагыс болуп саналат Кыргыз Республикасынын укук тутумунун бөлүгү.

Башкача айтканда, ар бир жаранга эл аралык укуктун ченемдери менен анын укуктары менен эркиндиктерин сот тарабынан коргоого кепилдик берилет.

Адам укуктарынын жалпы декларациясынын 8 жана 29-беренелеринде:

Ар бир адам өзүнө конституция же мыйзам тарабынан берилген негизги укуктары бузулган учурларда, компетенттүү улуттук соттор тарабынан натыйжалуу калыбына келтирүү укугуна ээ ...

Ар бир адам өзүнүн укуктары менен эркиндиктерин жүзөгө ашырууда, башкалардын укуктары менен эркиндиктерин тийиштүү түрдө таанууну жана урматтоону камсыз кылуу жана адеп-ахлактын, коомдук тартиптин жана жалпы жыргалчылыктын адилеттүү талаптарын канааттандыруу максатында гана мыйзам тарабынан белгиленген чектөөлөргө дуушар болушу керек. Демократиялык коомдо.

Ушул эле принциптер Жарандык жана саясий укуктар жөнүндө Эл аралык пакттын 2-пункттун "а" пунктчасында көрсөтүлгөн, 2-беренесинин 3-бөлүгү, 14-беренесинин 1-бөлүгүндө көрсөтүлгөн:

Ушул Келишимге катышкан ар бир мамлекет милдеттенме алат:

а)Ушул Пактта таанылган укуктары жана эркиндиктери бузулган ар кандай адамга натыйжалуу каражатты камсыз кылуу, бул мыйзам бузуу кызматтык тартипте иш алып барган адамдар тарабынан жасалган болсо дагы.

Бардык адамдар соттордун жана трибуналдардын алдында бирдей. Ар бир адам өзүнө козголгон кылмыш ишин кароодо же жарандык процессте анын укуктары менен милдеттерин аныктоодо, мыйзам тарабынан белгиленген компетенттүү, көзкарандысыз жана калыс сот тарабынан акыйкат жана ачык угууга укуктуу.

Ушул эл аралык укук ченемдерине ылайык, мамлекет акыйкат, компетенттүү жана эффективдүү болууга тийиш болгон соттук коргоо укугунун толук жүзөгө ашырылышын камсыз кылууга милдеттүү.

Ошентип, Кыргыз Республикасынын Жазык-процессуалдык кодексинин 290-беренесинин 3-бөлүгүнүн, жабырлануучулардын жана башка адамдардын жарандарын сотко чейинки өндүрүштөгү боштуктарды толтуруу үчүн ишти кайтарып берүү жөнүндө арыз берүү укугунан ажыраткан талаштуу жоболору, адамдын негизги конституциялык укуктарын чектөө жана Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 2-бөлүгүнүн биринчи жана экинчи абзацтарына, 16-берененин 3-бөлүгүнө, 1-бөлүгүнө, 20-беренесинин 5-бөлүгүнүн 8-пунктуна, 40-беренесинин 1-бөлүгүнө карама-каршы келет.

Бул жерде сөз ченемдин соттор тарабынан колдонулушунун тууралыгы жөнүндө эмес. Кеп, ушул эреже сотко мындай арыз менен кайрылууга укуктуу процесстин катышуучуларынын чөйрөсүн чектегени жөнүндө болуп жатат.

2020-жылдын 27-октябрында, Кыргыз Республикасынын Жазык-процессуалдык кодексинин 2017-жылдын 2-февралындагы №20 290-беренесинин 3-бөлүгүн карама-каршы пункттар деп табуу жөнүндө өтүнүч менен Кыргыз Республикасынын Жогорку Сотунун Конституциялык палатасына кайрылдык. Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 16-беренесинин биринчи жана экинчи бөлүктөрүнүн 2, 3-бөлүгү, 1-бөлүгү, 20-беренесинин 5-бөлүгүнүн 8-пункту, 40-беренесинин 1, 2-бөлүктөрү.

2020-жылдын 9-декабрында, Кыргыз Республикасынын Жогорку Сотунун Конституциялык палатасынын судьялар коллегиясынын аныктамасы менен курамында: Жумабаева Л. П., Кыдырбаева К. Дж., Саалаева Ж. И.,  Чокоева Э.А., Чокоева Г.А., Молдали уулу Н., Рыскулова А.Р., Өмүркул уулу У.нун, Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин 290-беренесинин 3-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө арызын кароого кабыл алуудан баш тартышты.

2020-жылдын 9-декабрындагы соттор коллегиясынын аныктамасына макул болбой, Рыскулова А.Р., Өмүркул уулу У. 18-декабрь күнү Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Конституциялык палатасына арыз менен кайрылышкан.

2021-жылдын 1-февралында, Кыргыз Республикасынын Жогорку сотунун Конституциялык палатасы курамына: төрагалык кылуучу судья К.А.Дүйшеев, судьялар М.Р.Бобукеева, Л.П.Жумабаева, М.Ш.Касымалиев, К.Ж.Кыдырбаева, Э.Ж.Осконбаев., Саалаева Ж.И., Шаршеналиева Ж.А., катчы Лобанова Ж.Анын токтому менен - ​​Рыскулова Алина Руслановнанын, Өмүркул уулу Уландын Конституциялык соттун коллегиясынын аныктамасын жокко чыгаруу жөнүндө арызын канааттандыруу жөнүндө токтом чыгарды. Кыргыз Республикасынын Жогорку Сотунун Коллегиясы "Чокоева Э.А., Чокоева Г.А., Молдали уулу Н., Рыскулова А.Р., Өмүркул уулу У.дун 290-беренесинин 3-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө арыздарын өндүрүшкө кабыл алуудан баш тартуу жөнүндө. 2020-жылдын 9-декабрындагы Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодекси. Чокоева Э.А., Чокоева Г.А., Молдали уулу Н., Рыскулова А.Р., Өмүркул уулу У.га Кыргыз Республикасынын Жазык-процесстик кодексинин 290-беренесинин 3-бөлүгүнүн конституциялуулугун текшерүү жөнүндө арызын өндүрүшкө кабыл алынсын.

Биз конституциялык процесстерге кайрылган тарап катары таанылдык. Биз менен жолугушуу болуп, процесстик укуктар жана милдеттер түшүндүрүлүп, ишти соттук териштирүүгө даярдоого байланыштуу суроолор боюнча сурамжылоо жүргүзүлдү. Бул маселе боюнча тиешелүү мамлекеттик органдардын укуктук позициялары алынды: Кыргыз Республикасынын Жогорку Соту; Кыргыз Республикасынын Башкы прокуратурасы; Кыргыз Республикасынын Улуттук коопсуздук мамлекеттик комитети; Кыргыз Республикасынын Ички иштер министрлиги; Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлиги. Көпчүлүк мамлекеттик органдардын позициясы биздин оюбузга дал келди.

Бирок, биздин мамлекетте абал өзгөрдү. Кыргыз Республикасынын жаңы Конституциясы кабыл алынды. Ушуга байланыштуу, Кыргыз Республикасынын Жогорку Сотунун Конституциялык палатасынан биздин талаптарды жана ушул өтүнүчтү кароо белгисиз мөөнөткө жылдырылды деген маалыматты тактоо үчүн кошумча өтүнүч келтирүү өтүнүчү менен кат келип түштү ...

P. S. Ар бир жаңы келген бийлик реформаны жаңы мыйзамдарды кабыл алуу менен баштайт. Кыргыз Республикасынын жаңы Жазык-процессуалдык кодексинин долбоорунда, 299-берененин 3-бөлүгүндө “прокурор милдеттүү, ал эми жабырлануучулар жана процесстин башка катышуучулары соттун чечимин кайтаруу жөнүндө өтүнүч менен кайрылууга укуктуу. тергөө иш-аракеттерин жүргүзүү жана жаңы айыптоо боюнча жаңы айыптоо корутундусун берүү же айыптоонун квалификациясын өзгөртүү. "

Эгерде убакыттын өтүшү менен Кыргыз Республикасынын жаңы Жазык-процесстик кодекси кабыл алынып калса, анда биздин кайрылуубуздун зарылдыгы жоголот.